ık ik eki almış kelimeler

3"-ler, -lar" çoğul eki almadan çokluk ifade eden sözcüklerdir. 4- Sözcüklerin anlamlarını değiştirmeden, tümcedeki görevlerini belirleyen eklere denir. 5- Eylemin sadece hareket, iş, oluş, durum anlamı taşıyan kısmının sonuna -mek, -mak eki eklenerek eylem adı oluşmuş biçimi. çekim ekleri nelerdir? A) İSİM ÇEKİM EKLERİ: 1) Çokluk Eki: İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler. Örnek: elmalar,çocuklar ,öğrenciler. 2)Hal Ekleri:- i,-e,-den,-de ekleridir. Örnekler: Kitabı ver (belirtme hali) Yola bak (Yönelme hali) Evden geliyorum (Çıkma hali) Sende kaldı İnsanKaynakları Yönetimi Eğitimi sayesinde bu alanda uzman ve aranan kişi olabilirsiniz. Personel seçiminde en önemli rolü oynayan İK departmanları, kurumsal firmalar için olmazsa olmazdır. Bu durum da, bu alana olan ilgi ve ihtiyaç kaynaklı talebin daima canlı kalacak olması demektir. A: isimden fiil yapım eki-m: fiilden isim yapım eki-da: bulunma durumu eki zorluklarla zor: isim kökü-luk: isimden isim yapım eki-lar: çoğul eki-la: vasıta eki karşılaşılır karşı: isim kökü-laş: isimden fiil yapım eki-ıl: fiilden fiil yapım eki-ır: geniş zaman kip eki. Not: Bazı sözcüklerdeki yapım ekleri zor fark. Anlamdeğişikliği yaratmayan çekim eklerinden birini almış, kök hâlindeki kelimeler de basittir. Bir köke yapım eki eklenmesiyle ortaya çıkmış olanlar türemiş kelimelerdir. İsimler ve fiillerle karşılaştırılınca bağlaçlar, edatlar, sayılar ve zamirlerin birleşik kelimelerde kullanılmaları alışılmış değildir. Site De Rencontre Simple Et Gratuit Sans Inscription. İsim soylu sözcüklerden yeni bir isim soylu sözcük yapan eklerdir. Yeni oluşturulan sözcük genellikle eskisi ile yakın anlam ilişkisine sahiptir. Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim, sıfat gibi isim soylu sözcükler veya fiilimsiler oluşturan eklere ise fiilden isim yapan ekler EKLERİ DÖRT GRUBA AYRILIR a İsimden İsim Yapan Ekler b İsimden Fiil Yapan Ekler c Fiilden Fiil Yapan Ekler d Fiilden İsim Yapan Ekler İSİMDEN İSİM YAPAN EKLER -eç, -aç kıraç, topaç -ek, -ak başak, solak -en, -an kızan, eren -er, -ar birer, onar -ay, -ey yatay, dikey -ce, -ca, -çe, -ça Türkçe, insanca -ceğiz, -cağız adamcağız, evceğiz -cek, -cak yavrucak, oyuncak -ci, -cı, -cu, -cü / -çi, -çı, -çu, -çü eskici, kiracı, oyuncu, balıkçı, emekçi -cik, -cık, -cuk, -cük / -çik, -çık, -çuk, -çük kimsecik, yavrucuk, bebekçik, kitapçık -cıl, -cil, -cul, -cül / -çıl, ¬-çil, -çul, -çül evcil, insancıl, balıkçıl -ç anaç, babaç -dam, -dem, -tan,-ten erdem, yöntem -deş, -daş / -teş, -taş arkadaş, özdeş, yurttaş -gil, -gül turunçgil, teyzemgil -ge, -ga / -ke, -ka özge, başka -ki akşamki, sonraki -leyin sabahleyin, akşamleyin -lı, -li, -lu, -lü evli, taşlı, soylu -lık, -lik, -luk, -lük arkadaşlık, incelik, odunluk -msı, -msi, -msu, -msü beyazımsı, ekşimsi -mtırak sarımtırak, acımtırak -men, -man göçmen, kocaman -sel, -sal kişisel, kumsal -sı, -si, -su, -sü ipeksi, çocuksu -ncı, -nci, -ncu, -ncü birinci, dokuzuncu -sız, -siz, -suz, -süz bilgisiz, görgüsüz - t yaşıt, boyut -tı, -ti -tu, -tü şırıltı, gürültü İSİMDEN FİİL YAPAN EKLER -a, -e yaşa-, kapa- -de, -da / -te, -ta gürülde-, horulda- -el, -al düzel-, azal- -ik, -ık, -uk, -ük birik-, acık- -ırga, -irge yadırga-, esirge- -imse, -ımsa, -umsa, -ümse benimse-, azımsa-, kötümse- -l durul-, incel- -le, -la gözle-, başla- -leş, -laş dertleş-, uzaklaş- -se, -sa garipse-, umursa- FİİLDEN FİİL YAPAN EKLER -ala, -ele kovala, gevele -dır, -dir, -dur, -dür / -tır, -tir, -tur, -tür aldır-, durdur-, koştur-, söktür- -ı, -i,-u, -ü kazı, yapı -ıl, -il, -ul, -ül çekil-, takıl- -ır, -ir, -ur, -ür pişir-, düşür-,uçur- -n hazırlan-, taşın- -a, -e tıka- -msa, -mse gülümse-, azımsa EK NEDİR?Ekler; tek başına kullanılamayan, bir anlamı olmayan, sözcüklerin kök ve gövdelerine getirildiğinde onların anlamlarını değiştirerek yeni kelimeler türeten veya kök ya da gövdeleri cümledeki diğer kelimelere bağlamaya yarayan görevli dil Örnekleri -ler, -miş, -cık, -mak, -ası, -ecek, -ın ÖZELLİKLERİ NELERDİR? 1- Türkçe “sondan eklemeli” bir dil olduğu için ekler kökten sonra gelmektedir, yani sırasıyla önce kök, sonra ekler gelir. Kelimenin önüne ek →EK →EK →EK →EKSanatGöz Temiz çı lük le lar süz yecek ımızler miş ındiiz 2- Yapım ve çekim ekleri köklerden sonra belirli bir kurala uygun şekilde sıralanır. Çekim ekleri yapım eklerinden sonra gelir. Yani yapım ekleri çekim eklerinden sonra →YAPIM EKİ →ÇEKİM EKİ →ÇEKİM EKİSuGülSağsaümselıkmışdiılarknıUYARI Çekim ekinden sonra gelen “-gil, -lik, -lar” gibi bazı eklerde istisna durumlar olabilir..Örnekler Annemgil= Anne kök + m [çekim eki iyelik eki] + gil yapım ekiDedenler Dede kök + n [çekim eki iyelik eki] + ler yapım eki 3- Türkçede ekler ses yapısı bakımından köklere uyum sağladıkları için birden fazla şekilleri bulunur. Büyük-küçük ünlü uyumu ve diğer ünlü-ünsüz uyumları sebebiyle eklerin seslerinde değişim meydana gelebilmektedir. Örnekler -lar, ler Çoğul Eki çocuklar, öğrenciler-dı, -di, -du, -dü, -tı, – ti, -tu, -tü Bilinen Geçmiş Zaman Eki yazdı, geldi, okudu, gördü, kaptı, geçti, koştu, düştü NOT “-gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor” eklerinin başka şekilleri yoktur. Bu yüzden eklendikleri sözcüklerin büyük/küçük ünlü uyumlarına uymamasına sebep olurlar. ÖRNEKLER akşamleyin, dayımgil, bakarken, yeşilimtrak, 4– Bir sözcük birden fazla yapım eki – sız – lıkTürk – çe – ci 5– Ekler, yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılırlar. İPUCU Özellikle yapım ekleri sayıca fazladır. Bunları ezberlemeye çalışmak zaman kaybına sebep olacaktır. Sözcüğün isim kökü mü fiil kökü mü olduğunu tespit edip köke gelen her ekten sonra “-mak, -mek” mastar ekini getirin. Eğer getirilebiliyorsa ekin fiil yapan bir ek olduğunu, getirilemiyorsa ekin isim yapan bir ek olduğunu düşünebiliriz. Fakat çekim eklerinin hangi ekler olduğunu mutlaka öğrenmeniz gerekmektedir. a YAPIM EKLERİYapım ekleri, kök ve gövdelere geldiğinde onların anlamlarını değiştirerek yeni anlamda kelimeler türeten dil birlikleridir. Eklendikleri kökün türüne ve meydana getirdikleri yeni kelimenin türüne göre 4’e ayrılırlar. Bunlarİsimden İsim Yapan Yapım Ekleriİsimden Fiil Yapan Yapım EkleriFiilde İsim Yapan Yapım EkleriFiilden Fiil Yapan Yapım Ekleri a-1 İSİMDEN İSİM YAPIM EKLERİİsim kök ya da gövdelerine eklenerek yeni bir isim yapan eklere “isimden isim yapım ekleri” denilmektedir. İsimden İsim Yapım Eki Örneği1 +lık,+lik, +luk, +lük ⇒ kulaklık, elçilik, doğruluk, günlük2 +lı, +li, +lu, +lü ⇒ saygılı, evli, coşkulu, görgülü3 +sız, +siz, +suz, +süz ⇒ boyasız, sessiz, yurtsuz, öksüz4 +cı, +ci, +cu,+cü / +çı,+çi, +çu, +çü ⇒ davacı, erkenci, uykucu, gözcü, inatçı, bekçi, okçu, sütçü5 +cak /+cek ⇒ yavrucak, çabukcak, ailecek6 +cağız, +ceğiz ⇒ çocukcağız, evceğiz7 +cık, +cik, +cuk, +cük ⇒ hanım hanımcık, minicik, +tomurcuk, köprücük8 +ar, +er, +şar,+şer ⇒ onar onar, üçer, beşer, altışar, yedişer9 +cıl, +cıl, +çıl,+çil ⇒ insancıl, evcil, balıkçıl, etçil10 +daş, +taş ⇒ arkadaş, sırdaş, meslektaş, yurttaş11 +gil, +giller ⇒ Mehmetgil, dayımgil, baklagiller, turunçgiller12 +sı, si, +su, +sü ⇒ kadınsı, erkeksi, çocuksu13 +ımsı, +imsi, +umsu ,+umsü ⇒ tatlımsı, ekşimsi, morumsu14 +mtrak ⇒ mavimtrak, acımtrak15 +tı, +ti, +tu,+tü ⇒ patırtı, horultu, görültü16 +sal, +sel ⇒ yapısal, çevresel17 +ıncı, +inci ⇒ altıncı, beşinci, yedinci18 +aç, +eç ⇒ kıraç kurak arazi, küpeç küçük küp 19 +ç ⇒ anaç, babaç 20 +ak, +ek ⇒ solak, benek 21 +k ⇒ bebek, topuk 22 +an, +en ⇒ oğul+an>oğlan, köken, 23 +z ⇒ üçüz, beşiz, topuz24 +l ⇒ yasal, öznel, doğal, çoğul 25 +kan ⇒ başkan26 +n, +ın, +in, +un, ün ⇒ yazın, kışın, öğlen27 +t ⇒ eşit, karşıt, boyut, yaşıt28 +sıl, +sil, +sul, +sül ⇒ yoksul29 +ş ⇒ maviş, ciciş30 +aş, +eş ⇒ güneş31 +şın, +şin ⇒ sarışın, gökşin32 +ar , er /+şar , +şer ⇒ onar, beşer,altışar, yedişer33 +ay, +ey ⇒ birey, güney34 +dırık, +dirik +duruk +dürük ⇒ boyunduruk, çiğindirik omuzluk35 +ca, +ce / +ça, +çe ⇒ Türkçe, Almanca a-2 İSİMDEN FİİL YAPIM EKLERİİsim kök ya da gövdelerine eklenerek yeni bir fiil yapan eklere “isimden fiil yapım ekleri” denilmektedir. İsimden Fiil Yapım Eki Örneği1 +la, +le ⇒ suçla-, yavaşla-, gözle-, elle–2 +al, +el ⇒ azal-, çoğal- çok+al, yönel-, düzel–3 +l ⇒ kısal-, sivril-, doğrul4 +a, +e kana-, yaşa-, tüne–5 +ar, +er ⇒ morar-, sarar– sarı+ar, ever– evlendirmek6 +da, +de / +ta, +te ⇒ çıtırda-, gürülde–7 +kır, +kir, +kur, +kür ⇒ haykır– püskür-, hıçkır–8 ı+k ⇒ gecik– geç+ik, acık– aç+ık, gözük–9 ı+r ⇒ delir-, belir-, aksır–10 +sa, +se ⇒ susa– umursa-, garipse-, önemse–11 +msa, +mse ⇒ azımsa-, küçümse-, özümse–12 +aş ⇒ yanaş–13 +t, ⇒ gözet–14 +laş,+leş ⇒ şakalaş-, restleş–a-3 FİİLDEN İSİM YAPIM EKLERİFiil kök ya da gövdelerine eklenerek yeni bir isim yapan eklere “fiilden isim yapım ekleri” denilmektedir. Fiilden İsim Yapım Eki Örneği1 +mak, +mek ⇒ duymak, görmek2 +ma, +me ⇒ oturma işi, izleme işi olumsuzluk eki ile +ış, +iş, +uş, +üş ⇒ kapanış, özleyiş, oturuş, düşüş4 +m ⇒ geçim, alım satım, bilim, tutum, ölçüm5 +k⇒ açık, bitik, soluk, sönük6 +ak, +ek ⇒ uçak, ürkek, kavşak kavuş+ak7 +n ⇒ akın, gelin, dolun ay tütün8 +gı, +gi, +gu, +gü / +kı, +ki, +ku, +kü ⇒ algı, sevgi, olgu, görgü, atkı, içki, uyku uyu+ku, düşkü9 +ga, +ge ⇒ dalga, süpürge10 +gın, +gin, +gun, +gün ⇒ saygın, bilgin, durgun, üzgün11 +gan, +gen / +kan, +ken ⇒ kırılgan, çekingen, unutkan, girişken12 +gıç, +giç, +guç, +güç ⇒ başlangıç, sorguç13 +ı, +i, +u, ü ⇒ abartı, belirti, doğu, ölçü14 +a, +e ⇒ sapa, çevre çevirmek-e15 +acak, +ecek ⇒ içecek, silecek, tutacak16 +alak, +elek ⇒ yatalak, çökelek17 +ıcı, +ici, +ucu, +ücü ⇒ alıcı, binici, dondurucu, yüzücü18 +ç ⇒ bağlaç, çekiç, üreteç19 +t ⇒ kesit, konut, umut20 +sı, +si, +su, +sü ⇒ yatsı, sinsi, tütsü22 +anak, +enek ⇒ tutanak, yetenek, seçenek22 +ca, +ce ⇒ sakınca, güvence23 +mık, +mik, +muk, +mük ⇒ kıymık, ilmik, yumuk, gömük24 +maca, +mece ⇒ aldatmaca, gülmece25 +man, +men ⇒ okutman, gözetmen26 +sal, +sel ⇒ uysal, düşünsel27 +ıntı, +inti, +untu, +üntü ⇒ akıntı, gezinti, bozuntu, çöküntüa-4 FİİLDEN FİİL YAPIM EKLERİFiil kök ya da gövdelerine eklenerek yeni bir fiil yapan eklere “fiilden fiil yapım ekleri” denilmektedir. Fiilden Fiil Yapım Eki Örneği1 +l ⇒ açılmak, ezil-, tutul-, bükül–2 +n ⇒ suçlanmak-, ertelen-, tanın– sevin-, tutun-, görün3 +r ⇒ çıkarmak, gider-, batır-, pişir-, doyur-, düşür4 +t ⇒ bayıltmak, başlat-, izlet-, sapıt-, eskit-, kurut-, ürküt–5 +dır, +dir, +dur, +dür / +tır, +tir, +tur, +tür ⇒ kandırmak, gezdir-, doldur– döndür-, yaptır-, seçtir-, buluştur-, görüştür-6 +dar, +der/ +tar, +ter ⇒ aktar-, dönder–7 +ımsa, +imse, +umsa, +ümse ⇒ anımsa-, duyumsa-, gülümse-,8 +ala, +ele ⇒ ovala-, eşele–9 +akla, +ekle, +ıkla, +ikle, +ukla, +ükle ⇒ durakla-, itekle-, sayıkla-, didikle-, uyukla-, sürükle–10 +ş ⇒ ağlaş-, benzeş-, bakış-, itiş-, gülüş-, oluş–b ÇEKİM EKLERİ İşletme EkleriÇekim ekleri, kök ve gövdelere geldiğinde kelimenin anlamını değiştirmezler, eklendikleri kelimeleri diğer kelimelere bağlayarak cümlenin anlamlı hale gelmesini ekleri, isim kök/gövdelerine ve fiil kök/gövdelerine gelmeleri bakımından 2’ye İsimlere Gelen Çekim Hal İyelik Çokluk Çoğul İlgi Aitlik Eşitlik Fiillere Gelen Çekim Kip Ekleri Haber ve Dilek Kipleri Şahıs İSİM ÇEKİM EKLERİ İSİMLERE GELEN ÇEKİM EKLERİ HAL EKLERİI Yalın Hali Nominatif Sözcüğün aşağıda anlatılan hal eklerinden hiçbirini almamış şekline ve iyelik eki alsalar dahi yalın halde baba, ağaç, yaşlılık, insanlar vsII Belirtme Yükleme Hal Eki-ı, -i, u, -ü ekidir. Kaynaştırma harfi alabilirlerİsmin “i” hali olarak da bilinmektedir. Eklendiği sözcük, “neyi, kimi, nereyi” gibi sorulara cevap verir * Duvarı bir günde boyadılar. * Beğendiğim elbiseyi hemen satın almazdım. * Kutuyu tozlu rafın içinden alıp silmeye başladı. * Sabaha karşı duyduğu o gürültüyü hiç DURUM! 3. Tekil şahıs iyelik eki olan “-ı, -i, -u, -ü” ile belirtme hal eki olan “-ı, -i, -u, -ü” karıştırılmaktadır. İyelik eki almış olan sözcüğün başına “onun” kelimesi getirilebilmekteyken hal ekinde bu mümkün olmamaktadır. Bu şekilde rahatlıkla pahalıydı. Onun evi pahalıydı. = İyelik eki Evi temizletti. Onun evi temizletti. = Belirtme hal ekiIII- Yaklaşma Yönelme Hal Eki -a, -e ekidir. Kaynaştırma harfi gelebilirİsmin “e” hali olarak da sözcük, “neye, nereye, kime” gibi sorulara cevap verir niteliktedir.]Örnekler* Doğaya zarar veren tüm unsurları ortaya koydular.* Yolculuğa çıkmadan önce annesine uğradı.* Hayallerine kavuşmak için yıllarca Bulunma Hal Eki-da, -de ekidir. Benzeşme sebebiyle -ta, -te olabilirİsmin “de” hali olarak da sözcük, “neyde, kimde, nerede” gibi sorulara cevap verir niteliktedir.]Örnekler* 23 Nisan tüm şehirlerde coşkuyla kutlandı.* Denizde karartı var, şu gelen kayık mıdır?* Sağ kanatta oynayan bir futbolcu transfer edilecek.* Yarın aynı saatte aynı yerde Ayrılma Çıkma Uzaklaşma Hal Eki-dan, -den Benzeşme sebebiyle -tan, -ten olabilirİsmin “den” hali olarak da bilinmektedir. Eklendiği sözcük, “neyden, kimden, nereden” gibi sorulara cevap verir Kuyudan çıkardıkları su içilemez durumdaydı.* Gürültüden ders çalışamadığını söyledi.* Hiçbir zaman yoksulluktan yakınmadık.* D vitamini en çok güneşten DURUM!-de ve -den ekleri, hal eki olarak görev yaptığında sözcüklerin anlamlarını değiştirmezler ancak bazen bu ekler yeni anlamlı sözcükler türeterek yapım eki görevinde Gözümde dünden kalma yorgunluğun izleri vardı. Bulunma hali ekiAnkara’nın en gözde mekanında yemek yediler. Yapım eki Arkadaşımdan geliyorum. Ayrılma hali ekiSenin gibi bir candan arkadaşım olduğu için şanslıyım. Yapım Eki İYELİK EKLERİ İsim veya isim soylu kelimelerin sonlarına gelerek bunların bir kişiye ya da bir nesneye ait olduğunu bildiren eklerdir. iye=sahip“Benim, senin, onun, bizim, sizin, onların” olmayı ifade eden üç tane tekil ve üç tane çoğul şekli Halleri1. Tekil Şahıs İyelik Eki -m,2. Tekil Şahıs İyelik Eki -n,3. Tekil Şahıs İyelik Eki -ı, -i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -süÇoğul Halleri1. Çoğul Şahıs İyelik Eki -ımız, -imiz, -umuz, -ümüz2. Çoğul Şahıs İyelik Eki -nız, -niz, -nuz, -nüz3. Çoğul Şahıs İyelik Eki -ları, leriÖRNEKLERBenim Saat-i-m Bizim Saat-i-mizSenin Saat-i-n Sizin Saat-i-nizOnun Saat-i Onların ÇOĞUL Çokluk EKİ -ler, -larÇoğul eki, isim soylu sözcüklere gelerek onların sayı bakımından birden fazla olduğunu gösterir. Çoğul eki, kastedilenin kaç tane olduğunu net bir şekilde ifade etmese de kesin olarak 1’den fazla olduğu anlamını çıkarmamızı sağlar.Örnekler ev-ler, ağaç-lar, araba-lar, kirli-ler, mavi-ler, yaşlı-lar “-lar, -ler” eki “-gil” eki yerine de kullanılır ve aile isimleri yapar Bu durumda çekim eki olarak değil yapım eki olarak kabul Ayşeler bizi akşam yemeğine davet etti. Ayşegil, Ayşenin ailesi; İLGİ EKİ Tamlayan Eki -ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nünİlgi eki, iki isim arasında ilgi kurarak isim tamlamalarını meydana getiren bir ektir. İsim tamlamalarında tamlayan unsurunu oluşturur bu sebeple tamlayan eki de kordonu kapağı yeniden saçları AİTLİK EKİ -ki “-ki” aitlik eki, isim soylu sözcüklere gelerek bir yere ve zamana veya bir varlığa ait olma anlamlarını odaÖnceki gün Bugünkü yemekDünkü toplantı Karşıdaki dağlarBahçedekini koparmayın. Fatma’nınki çok EŞİTLİK EKİ -ca, -ce, -ça, -çe -ca, -ce, ça, çe Göre edatı yerine kullanılabilir Çekim eki olanlar eklendikleri sözcüğe “gibi, göre, kadar, olarak, ile, birlikte anlamlarını” insan gibi, bence bana göre, yıllarca yıllar kadar, açıkça açık olarak ailece birlikte* Uzunca bir süre aç ve susuz kaldık.* Şimdi beni güzelce dinle!* Yaptığı bu çocukça hareket herkesi rahatsız etmişti.* Son gelişmeler gazetelerde genişçe yer FİİL ÇEKİM EKLERİ FİİLLERE GELEN ÇEKİM EKLERİ KİP EKLERİDaha önce Fiil Kipleri konusunda da belirtildiği gibi “Fiil kök ve gövdelerinin bildirdiği eylemi, zamana ve biçime bağlayan eklere “kip” denir. Bir fiilin zaman ve anlam özelliğine göre şekillenmesi bu ekler sayesinde olur. Fiil kipleri; haber kipleri bildirme kipi ve dilek kipi tasarlama kipi olmak üzere ikiye ayrılır. Haber kipleri fiilin hangi zamanda geçtiği belirtmekte, dilek kipleri ise fiilin yapılış şeklini göstermektedir. “ Haber Kipleri 1-Duyulan/Öğrenilen/Miş’li Geçmiş Zaman Eki -mış, -miş, -muş, -müşÖrnekler almış, vermiş, susmuş, görmüş2-Görülen/Bilinen/Di’li Geçmiş Zaman Eki -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tüÖrnekler yandı, bildi, okudu, söndü, yaktı, geçti, koştu, göçtü3-Şimdiki Zaman Eki -iyorÖrnekler seviyor, anlıyor, bekliyor4-Gelecek Zaman Eki -acak, -ecek Örnekler kalkacak, öğretecek5-Geniş Zaman Eki -r, -ar, -er Örnekler yemek yer, budar, biterDilek Kipleri1-Gereklilik Kipi -malı, -meli Örnekler bakmalı, görmeli2-Dilek-Şart Kipi -sa, -se Örnekler Ağlasa, gülse3-İstek Kipi -a, -e Örnekler Okuya, dinleye4-Emir Kipi kip eki ŞAHIS EKLERİŞahıs ekleri, eylemin kim tarafından yapıldığını gösteren eklerdir. Türkçede “ben, sen, o, biz, siz, onlar” olmak üzere altı şahıs vardır. Fiillerin bu şahıslara göre çekimlenmesini sağlayan şahıs ekleri şunlardırTekil Halleri1. Tekil Şahıs Ben Eki –m, -ım, -im, -um, -ümÖrnekler gördüm, dolaşacağım, silerim, geliyorum, büyürüm2. Tekil Şahıs Sen Eki -n, -sın, -sin, -sun, -sün Örnekler biriktirdin, anlarsın, geçeceksin, bakıyorsun, küsmüşsün3. Tekil Şahıs O Eki Eki yoktur Çoğul Halleri1. Çoğul Şahıs Biz Eki -ız, -iz, -uz, -üz, -k Örnekler bakarız, gezeceğiz, uyuyoruz, götürürüz, gülsek2. Çoğul Şahıs Siz Eki -sınız, -siniz, -sunuz, -sünüz Örnekler konuşacaksınız, silmelisiniz, sustunuz, görürsünüz3. Çoğul Şahıs Onlar Eki -lar, -ler Örnekler doldurdular, yetişmelilerYARDIMCI SES/KAYNAŞTIRMA HARFİ NEDİR?Yardımcı ses konusu, dil biliminde en çok tartışılan konular arasında yer almaktadır. MEB ders kitaplarında öğretilen ve hatta ÖSYM’nin hazırladığı ölçme sınavlarında aynı şekilde cevaplanması istenen yardımcı sese ait bilgiler ile Türk Dil Bilimcilerinin, akademisyenlerin savundukları bilgiler birbiriyle zıt düşmektedir. Ders kitaplarında ve soru bankalarında karşılaşabileceğiniz şekliyle anlatacak olursakTürkçede yan yana gelemeyen sesleri birleştirmek için kullanılan seslere “kaynaştırma harfi veya yardımcı ses” denir. Türkçede kullanılan kaynaştırma harfleri “y, ş, s, n” harfleridir. Ayrıca ünsüz harf ile biten kök veya gövdelere yine ünsüz ile başlayan bir ek geldiğinde araya “ı, i, u, ü” yardımcı sesleri girer. a, e, o, ö yardımcı ses olamazsilgi + i → silgiyisıra + ı → sırayıgitme + ecek → gitmeyecekaltı + ar → altışaranne+ i → annesievdeki + den → evdekinden zamir n’si de denilmektedir.bil + yor → biliyor DİKKAT bekle + yor → Bekliyor = Burada “i” yardımcı ses değildir. “e” sesi “i”ye dönüşerek ünlü daralmasına Akademik kaynaklarda Türkçede kullanılan yardımcı seslerin, –y– ve –n– ünsüz-leri ile –ı-, –i-, –u-, –ü– ünlüleri olduğu ” s ve ş” harflerinin kaynaştırma harfi olamayacağı, çünkü bu harflerin eklere dahil oldukları örneğin altışar, ayrıca “-nın” tamlayan ilgi hali ekinin başındaki “n” sesinin de yine bu eke dahil olduğu bu yüzden kaynaştırma harfi olamayacağı savunulmaktadır. Bu konuyla ilgili “Ders Kitaplarındaki Yardımcı Seslerle İlgili Bilgi Yanlışları” adlı makaleyi inceleyebilirsiniz. ​A İSİM ÇEKİM EKLERİ1 Çokluk Eki İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler.*elmalar,çocuklar , Ekleri- i,-e,-den,-de ekleridir.*Kitabı ver belirtme hali*Yola bak Yönelme hali*Evden geliyorum Çıkma hali*Sende kaldı Bulunma hali*Sıradan insanlarla işim olmaz.Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur*Bunlar gözde çocuklardır.Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur*Sudan sebeplerle yanıma gelme Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur3İyelik ekleri Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder.*Kitabım,kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları iyelik eklerini, ismin başına benim, onun, bizim, sizin, onların zamirlerini getirerek İlgi ekleri Tamlama Ekleri ”ın, in, un, ün” isim tamlaması kurar.*kapı—n—ın kol—u , müdür—ün oda—sı5Eşitlik Eki “-ca,–ce” biçimindedir.*Sence bu doğru mu?*Çocukça davranma6Ek eylem Ekleri İsim soylu sözcükler yüklem yapma göreviyle kullanılan iyi—sin, iyi—dir, iyi—y-iz, iyi—siniz, iyi—dirlerBFİİL ÇEKİM EKLERİ1Zaman ekleri Bildirme Kipleri Fiillerde hareketin yapıldığı zamanı bildirir.*gel—miş Duyulan geçmiş zaman*oku—du görülen geçmiş zaman*gid—i—yor Şimdi geçmiş zaman *yat—acak Gelecek geçmiş zaman*Şimdi gelir Geniş geçmiş zaman2Dilek kipleri*Gider—se—m gelmem Dilek—şart kipi*Biraz daha oturayım istek kipi*Ders çalışalım istek eki*Artık git—meli—y-im Gereklilik kipi*Bunları da oku—sun Emir eki*Dışarı çıkın Emir eki3Şahıs EkleriFiillerde kip eklerinden sonra gelerek hareketi kimin yaptığını ifade çalışmalı—sın, yaptı- okusak—k , üzülür—üz koşacak—sınız yürüdü—lerYAPIM EKLERİİsim ya da fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil türeten eklerdir. Yapım ekleri eklendiği sözcüğün anlamını da türünü de değiştirir. Her zaman çekim eklerinden önce gelir. Yapım eki almış bir sözcüğe türemiş sözcük ya da gövde sözcük yapım eki almışsa basit yapılıdır sözcük çekim eki olsa da basittir1İsimden İsim Yapım Ekleri *Lık kömür—lük, göz—lük , kulak—lık …*lı Şehir—li , para—lı , ağaç—lı , baş—lı …*sız su—suz, para—sız, ev—siz,*cü göz—cü, sanat—çı, yol—cu, simit—çi,*ce Türk—çe İngiliz—ce*daşÇağ—daş, arka—daş, yol—daş*üncü üç—üncü beş—inci*msıacı—msı ekşi—msi*cilet—cil ben—cil insan—cıl*şın sarı—şın*sal kum—sal kadın—sal*ıt yaş—ıt*cağız kız—cağız çocuk—cağız*cıkaz-ı-cık küçük—cük*tı horul—tı cıvıl—tı2İsimden Fiil Yapan Ekler İsim köklerine veya gövdelerine gelerek onlardan fiil türetir.*la su-la, taş-la, uğur-la*al çok-al, az-al, dar-al*l doğru-l, sivri-l*a kan-a, yaş-a, tür-e, boş-a*ar yaş-ar, mor-ar, sarı-ar*da fısıl-da, horul-dagürül-de*at yön-et, göz-et*ık geç-ik, bir-ik*ımsa az-ımsa, benim-se,küçük-mse–kırfış—kır, hay—kır–lanev—len, rahat—la–laşşaka—laş, der—leş, çocuk—laş–sasu—sa, garip—se önem—se3Fiilden İsim Yapan EklerFiil kök veya gövdelerine gelerek isim yapan eklere denir.–cadüşün—ce, eğlen—ce–ocak—ecek giyecek, yok—ocak, aç—ocak–akyat—ak, kaç—ak, dur—ak,–gaböl—ge, bil—ge, süpür—ge,–gançalış—kan, unut—kan, kay—gan–gısev—gi, çal—gı, as—kı–gıçbil—giç, dal—gıç, başlan—gıç–gınyor—gun, bil—gin, bez—gin, bit—gin–ı,–iyaz—ı, öl—ü, yap—ı, çat—ı, kok—u, doğ—u–ıcı—iciyap—ıcı, gör—ücü, al—ıcı, sat—ıcı,–ık—ikkes—ik, aç—ık, göç—ük,–ım—imsay—ım, seç—im, öl—üm, ölç—üm–ın—inyığ—ın, ak—ın, tüt—ün, ek—in,–nçgül—ünç, sev—inç–ıntıkes—inti, çık—ıntı, dök—üntü,–ır-ergel—ir, gid—er, ok—ur,–ışotur—uş, yürü—y-üş,–ıtgeç—it, yak—ıt, ölç—üt,–magülmeyi severim , konuşmayı bil.–makgelmek, gitmek–tıbelir—ti, kızar—tı,Fiilden Fiil Yapan EklerFiil soylu kelimelerden yeniden fiil yapan eklere denir.–dırgül—dür, yap—tır, koş—tur,–alakov—ala, silk—ele,–ergider, çık—ar,–imsagül—ümse, an—ımsa,–ıngez—in, gör—ün, sev—in, taşı—n,–rkaç—ır, bat—ır, iç—ir,–şgör—üş, uç—uş, gül—üş,–tuza—t, sap—ıt, korku—t, üşü—t,–ısev—il, kır—ıl, sat—ıl BİRLEŞİK SÖZCÜKİki sözcüğün bir araya gelerek yeni bir kavramı karşılamak üzere birleşip kalıplaşmasıyla oluşan sözcükler değişik şekillerde oluşur. Bazıları isim tamlamalarının kaynaşmasıyla , bazılarının da sıfat tamlamalarının kaynaşmasıyla sözcükleri şu şekilde sıfatlandırılırAANLAMSAL KURULUŞLARINA GÖRE BİRLEŞİK SÖZCÜKLER1Her iki sözcük de gerçek anlamını yitirebilir.*Saksıdaki hanımeli mi?*Kuşburnu içer misin?*Biraz da imambayıldı alır mısın?*Seni tahtakurusu yalnız biri anlamını yitirmiş olabilir.*Şu yeryüzünde ne insanlar var.*Eskişehir e gittin mi?NotSözcükler birleşirken sözcüklerden bir dahi gerçek anlamını yitirirse birleşik sözcük bitişik iki sözcük de gerçek anlamını koruyabilir*Kuzeybatı ya gideceksin.*Bu ayakkabı ne kadar?BBİÇİMSEL KURULUŞLARI YAPILIŞLARI BAKIMINDAN BİRLEŞİK SÖZCÜKLER Tamlaması Yoluyla*Yüzbaşı seni çağırıyor.*Batık denizaltı çıkarıldı.*Balayına nereye gidecekler?*Saksıdaki aslanağzı mı?2Sıfat Tamlaması Yoluyla*Askerliğini Kırıkkale de yapmış.*Sen ne kadar açıkgöz birisin?*Sivrisinek bataklıklarda çok olur.*Acıgöl e hangi yoldan gidebilirim? 3İyelik Ekinin Kaynaştırması Yoluyla*Öğrencileri başıboş bırakmamak lazım.*O bağrıyanık bir annedir.*Bunlar sütübozuk Çekimli Fiilin Kaynaşması Yoluyla*Sen ne kadar vurdumduymaz bir insansın.*Bu çekyat eskimiş*Dedikodu yapanları sevmem.*Uyurgezerlik bir hastalıktır.*Gelgitin diğer adı ne?EKLERLE İLGİLİ GENEL UYARILAR1-i kişi ekiyle,bu eke benzeyen diğer ekler karıştırılmamalıdır.*Evi yandı. eki*Evi yaktı. İsmin –i hali*Bu yapı Osmanlılardan kalmadır. Fiilden isim ekleri eklendiği sözcüğün anlamını isim çekim eklerinden olan -de ve –den hal ekleri eğer sıfat olarak kullanılırsa yani sıfat yapımında görev alırsa o zaman ismin anlamını değiştirir ve yapım eki olur.*Okuldan geliyorum. Çıkma durum eki*Senin gibi bir candan arkadaşım yok. Sıfat yaptığı için yapım ekidir.S İ*Yalandan bir kavga çıkardılar. Sıfat yaptığı için yapım ekidir İ*Sıradan insanlarla işim olmaz.*Sende bir şeylerim kaldı.Bulunma durum eki*Bunlar,gözde öğrencilerdir.Sıfat yaptığı için yapım ekidir3 kişi eki olan -m ile bu eke şekilce benzeyen diğer ekler birbiri ile karıştırılmamalıdır.*Seçimi kim kazandı? eki*Bir dilim ekmek verir misin? işten dilim çok yandı. saçımı süpürge ettim.*Ama ben daha çok küçüğüm. Ek-fiil*O benim kalemim. Tamlayan durum eki*Beni bırakıp gitme küçüğüm. kişi iyelik eki olan -n ile buna şekilce benzeyen diğer ekler karıştırılmamalıdır.*Aklın neredeydi? iyelik eki*Bu yıl ekin ekmeyeceğiz. gelin. emir eki*Yurdun soruları bitmiyor. İlgi eki*Turistler,bu yıl Türkiye’ye akın edecek. eki olan -ma,-me ile yapan olumsuzluk eki karıştırılmamalıdır.*Yürümeyi severim.İsim-fiil*Onunla biraz konuşmayı dene.İsim-fiil*Artık benimle konuşma. olumsuzluk eki*Peşimden gelme. yapan olumsuzluk eki6 “L” fiilden fiil yapım ekiyle “L” isimden fiil yapım eki birbirine karıştırılmamalıdır.*Artık günler kısaldı. kırıldı. “Ş”filden fiil yapım ekiyle işteşlik eki, “ş” fiilden isim yapım eki isim-fiil birbiriyle karıştırılmamalıdır.*Hep birlikte gülüştüler. işteşlik eki*Bakışların beni heyecanlandırıyor. isim-fiil*Bu gülüşü,bu bakışı hiç unutmam. isim-fiil*Bir süre öylece bakıştık. işteşlik ekiŞKarşılıklı ya da birlikte yapılma anlamı veriyorsa yani “işteşlik eki” isim yapım eki olan “-cı” ile fiilden isim yapım eki ici birbiriyle karıştırılmamalıdır.*Yolcu var mı? bir işin yok mu? isim yapım eki olan “-sal” ile isimden isim yapım eki olan “-sal” birbiriyle karıştırılmamalıdır.*Kumsal *Gör-sel *işit-sel fiil yapan “-imse” ile “-imse” karıştırılmamalıdır.*Ben-imse *Gül-ümse *An-ımsa önce yapım eki sonra çekim eki gelir.*Kork-u-yor-um *taşlıklarBunun istisnaları da olabilir.*Annemsiz sözcük birden çok yapım eki alabilir.*Gözcülük, korkulu, dalgalı, ışıksız, örtülü… Post Views 93 İyelik ekleri isimlere veya birçok kavrama eklenerek o kavramların kime veya neye ifade ettiğini gösteren eklerdir. Eskiden dilimizde iyelik ekleri ''iye'' anlamına gelmekteydi. Çünkü iye eski Türkçede sahip anlamına gelmektedir. İyelik Eki Nedir? İyelik ekleri cümle içerisinde isimlere veya isim soylu olan sözcüklere eklenen eklerdir. İsimlere eklenerek bu isimlerin neye veya kime ait olduklarını belirten eklerdir. Sözcüklerin neye ait olduklarını belirttiği için sahiplik ekleri de denmektedir. İyelik ekleri dilimizde çekim eklerinden birisidir. Kullanıldığı kelimede kelimenin anlamını değiştirmez. İyelik ekleri dilimizde kişiye göre çekimlenmektedir. Bunlar; ben, sen, o, biz, siz ve onlar şahıslarından oluşmaktadır. Bu kişilere ekler eklenir. Böylece sahip oldukları kavramı gösterir. Tekil ve çoğul şahıslara eklenen iyelik ekleri birbirinden farklıdır. Şahısları ve onlara gelen ekleri şu şekilde açıklayabiliriz - Birinci tekil şahıs ben kelimesidir. Eklenen eki ise -ım, -im, -um, -üm ekleridir. - İkinci tekil şahıs sen kelimesidir. Eklenecek olan ekleri -ın, -in, -un, -ün ekleridir. - Üçüncü Tekil şahıs o kelimesidir. Eklenecek olan eki -ı, -i, -u, -ü ekleridir. - Birinci çoğul şahıs Biz kelimesidir. Eklenecek olan ek -mız, -miz, -muz, -müz ekleridir. - İkinci çoğul şahıs siz kelimesidir. Eklenecek olan ekler -nız, -niz, -nuz, -nüz ekleridir. - Üçüncü çoğul şahıs onlar kelimesidir. Eklenecek olan ekler -ları, -leri ekleridir. Bu ekleri günlük hayatta fark etmeden birçok kez kullanmaktayız. Bu ekleri ezberlemek yerine hangi şahsa ait olduğunu bulmak için başına benim, senin, onun, bizim, sizin, onların kelimeleri eklenebilir. Böylelikle hangi şahsın hangi eke ait olduğu kolaylıkla bulunmaktadır. İyelik Eki Almış İsim ve Zamir Örnekleri Zamirlerde ekler ilgi zamiri olarak kullanılır. İlgi zamiri ''ki'' ekidir. Bu ek isim tamlamalarında tamlayana eklenir ve tamlanan olan ismin yerine kullanılır. Bu duruma bir örnek vermek gerekir ise; - Ayşe'nin elbisesi Fatma'nın elbisesinden pahalı - Ayşe'nin elbisesi Fatma'nınkinden pahalı Burada ki eki elbise Fatma'nın elbisesi yerine kullanılmıştır. Böylece ki eki ilgi zamiri görevini üstlenmiştir. Onun arabası benim arabamdan daha güzel. Burada üçüncü tekil şahıs iyelik eki kullanılmıştır. YAPI BİLGİSİ KÖK GÖVDE EKYAPIM EKLERİ A. İsimden İsim Yapma Ekleri B. İsimden Fiil Yapma Ekleri C. Fiilden Fiil Yapma Ekleri Ç. Fiilden İsim Yapma EkleriSıfat-Fiil EkleriZarf-Fiil EkleriYAPI BİLGİSİKÖKDildeki varlık, kavram ve eylemlerin adları olan, anlamlı en küçük birim, köktür. Türkçede genellikle tek heceli olan kökler, dilde önceden beri vardır. Kökler, yalnız başlarına kullanılabildiği gibi eklerle de kullanılabilir. Türkçede ister isim kökü ister fiil kökü olsun bütün kökler her zaman kelime başında bulunur ve ek alma sırasında bazı ses değişiklikleri sayılmazsa kelime köklerinde biçim değişikliği olmaz ben-e > bana, sen-e > sana; güç-ü > gücü; de- > di-yor; sev-gi-li, alanına yapım veya çekim ekiyle çıkan bütün kelimelerde kökler açık olarak görünür. Yani çekim ve yapım ekleri kelimeden ayrıldıktan sonra geride kalan dil birliği bir anlam ifade eder bak-ı-ş-mış-lar, genç-lik-ten. Fakat bazı isim ve fiil kökleri, uzun zamandır yalnız başlarına kullanılmadıkları için bir kısım yapım ekleriyle kalıplaşmış olarak bulunurlar. Bu tipteki kökleri de karşılaştırma yoluyla tespit etmek mümkündür bek-le-, bek-çi, çap-kın, sav-cı, yed-ek kelimeler, isim soyundan kelimeler ve fiil soyundan kelimeler olmak üzere iki ana grupta toplandığı için kelime kökleri de anlamlarına göre isim kökleri ve fiil kökleri olmak üzere ikiye ayrılırVarlıkları veya kavramları karşılayan kökler isim kökleridir. İsim köklerinin karşıladığı nesneler veya kavramlar tek başlarına düşünü-lerek zihinde canlandırılabilir. Bu özelliğiyle isim kökleri tek başlarına kullanılabilir alt, dağ, deniz, el, genç, gök, ilk, kar, kök, taş, Türk, üst karşılayan köklerdir al-, bak-, bul-, çalış-, gel-, sor-, oku- kökleri, buradaki örneklerde olduğu gibi kendilerinden sonra kısa çizgi çekilerek yazılmalı ve bu yazılış al-, bak- almak, bakmak şeklinde okunmalıdır. Aksi hâlde, emir kipinde teklik ikinci kişiye göre çekimlenmiş kökleri, nesnelere veya kişilere çekim ekleriyle bağlanmak suretiyle kullanım alanına çıktığı için isim kökleri gibi tek başlarına kullanılamazlar. Emir kipinin ikinci teklik kişiye göre çekiminde fiil kökleri, eksiz olarak kullanım alanına çıkmış gibi görünüyor. Fakat burada da ø ekle bir çekim söz konusudur sen oku ø, sen sor ø, sen yaz kavramları ve eylemleri karşılayan isim ve fiil kökleri, birbirinden tamamen farklı dil birlikleri olduğu için ortak kök olamazlar. Barış, boya, güven, sıva, savaş, şiş, tat, toz, yama... örnekleri hem isim hem fiil kökü gibi görünmektedir. Ancak kelimelerin etimolojisi araştırıldığında bunların asıllarının fiil olduğu kelimelerin köklerini bu iki gruptan birine dâhil etmek gerekirse bunları isim kökü olarak göstermek gerekir gürültü, horultu, patlama, haykırmak, isim, 1000 / bin- fiil; göç isim / göç- fiil; güven isim / güven- fiil; on isim, 10 / on- fiil; sap isim, balta sapı / sap- fiil; var isim / var- fiil; yaz mevsim adı / yaz- fiil; yüz isim, 100 / yüz- fiil bin isim, 1000 / bin- fiil; göç isim / göç- fiil; güven isim / güven- fiil; on isim, 10 / on- fiil; sap isim, balta sapı / sap- fiil; var isim / var- fiil; yaz mevsim adı / yaz- fiil; yüz isim, 100 / yüz- fiil gibi örnekler sesteş kök olarak köklerinden yapım ekleriyle türeyen, geniş köklerdir. Gövde, anlam ve kullanılış yönüyle kök gibidir. İsim köklerinden isim ve fiil gövdeleri; fiil köklerinden fiil ve isim gövdeleri yapılabilir. Dört çeşit yapım ekinden dört çeşit gövde yapılırİsimden yapılmış isim gövdesi aş-çı, av-cı, çağ-daş, köy-lü vb. İsimden yapılmış fiil gövdesi baş-la-, boş-a-, bun-a-l-, tür-e- yapılmış fiil gövdesi gör-ü-ş-, piş-i-r-, tara-n-, yaz-dır- yapılmış isim gövdesi aç-ı-k, giy-i-m, kaç-ak, ver-gi, yığ-ı-n yapısında yer alan, tek başına anlamı olmayan, görevini ve anlamını getirildiği köke göre kazanan biçimlerdir. Yapı yönüyle sondan eklemeli bir dil olan Türkçede, yeni kelimelerin türetilmesinde ve dile işleklik kazandırmada ekler, çok önemli bir görevi yerine getirirler. Türkçede ekler, yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki gruptur Türkçede yeni kelimeler türetmenin vazgeçilmez unsurlardan biri yapım ekleridir. Yapım ekleri, kelime köklerine ve gövdelerine gelerek dilin anlatım yeteneğini genişleten, dili zenginleştiren yeni kelimelerin türetilmesinde görev alırlar. Türetme, kökteki anlamla ilgi kurularak bir düzen içinde dilin kanunlarına göre gerçekleştirilir. Matematik gibi kuralları çok sağlam olan dilimizde esasen her köke her türlü ek getirilebilir. Ancak dil mantığı buna izin vermez. Yapım eklerinin türetme görevi dışında kelimeye kattığı anlam incelikleri de vardır. Bu yüzden bir ek, aynı türden bütün kelimelere görevini üstlenen yapım ekleri, aynı derecede işlek değildir. Mesela, fiil köklerine gelerek fiil isimleri mastar yapan -mak, -mek eki istisnasız bütün fiillere gelirken fiilden isim yapan -van eki yay-van gibi bir iki örnekte görülür. İşlek olmayan ve daha çok bazı kelime-lerde kalıplaşmış olarak bulunan bu tipteki ekler, yeni kelimeler türetmeye pek elverişli getirilen yapım eki, fiile getirilmez. Yazılışları, söylenişleri aynı olan yapım eklerini karıştırmamak gerekir. Türetilen kelime isme ait bir çekim eki alıyorsa kelimeye getirilen son yapım eki, isim yapma ekidir. Kelime, fiile ait bir çekim eki alıyorsa kelimedeki son yapım eki, fiil yapmıştır. Bu ayrımı cümlede kullanış biçiminden de anlamak mümkündür sür-ü-den kelimesinde -ü eki fiilden isim yapmıştır. Kelime isme dönüşmeseydi ayrılma -den hâli eki getirilemezdi. sür-ü-dü-k örneğinde ise -ü eki fiilden fiil eke ait birden fazla biçimin bulunması bazı istisnalar dışında Türkçedeki eklerin genellikle ünlü ve ünsüz uyumlarına uymasından kaynaklanmaktadır -dır, -dir, -dur, -dür; -tır, -tir, -tur, eklerinde bir-i-si, hep-i-si gibi bazı istisnalar dışında aynı gruptan iki veya daha fazla ek üst üste gelemez. Ancak yapım ekleri için böyle bir sınırlama yoktur İsimden isim yapma ekleri,b İsimden fiil yapma ekleri,c Fiilden fiil yapma ekleri, ç Fiilden isim yapma ekleri olmak üzere dört gruba İSİMDEN İSİM YAPMA EKLERİİsim tabanlarından yeni anlamlı başka isimler türetmede kullanılan eklerdir. İşlek olarak kullanılanlardan bazıları aşağıda örnekleriyle birlikte sıralanmıştır1. -lık, -lik, -luk, -lükorman-lık, saman-lık, taş-lık, zeytin-lik, kum-luk, odun-luk, çöp-lük, kömür-lükDut-luk, Et-lik, İncir-lik. Burada özel isim olarak kullanılmıştır.ay-lık ücret, baklava-lık un, bayram-lık elbise, dolma-lık biber, gömlek-lik kumaş, hediye-lik eşya, mevsim-lik işc Alet, araç, gereç isimleri yapar baş-lık, kulak-lık, sabah-lık, diz-lik, gece-lik, gelin-lik, sebze-lik, buz-luk, tuz-luk, yağmur-luk, ön-lük vb. çaydan-lık, iğneden-lik, yağdan-lık örneklerinde ise –lık ile aynı işlevdeki Farsça -dan ekinden sonra gelmiştir. ç Meslek ve meslek aşaması gösteren adlar yaparavukat-lık, işçi-lik, demirci-lik, kılavuz-luk, gözlükçü-lük; asistan-lık, binbaşı-lık, doçent-likd Rütbe ve makam isimleri yaparbakan-lık, başkan-lık, kaymakam-lık, komutan-lık, vali-lik, müdür-lük, rektör-lüke Soyut isimler ve durum isimleri yaparaç-lık, arkadaş-lık, ayrı-lık, çocuk-luk, delikanlı-lık, erkek-lik, genç-lik, güven-lik, güzel-lik, ihtiyar-lık, iyi-lik, kadın-lık, kardeş-lik, koca-lık, vicdansız-lık, temiz-lik, yolcu-lukf Sayı isimlerinden sonra o sayının toplu olarak bulunduğunu bildiren isimler yapar altı-lık, beş-lik, bin-lik, on-luk, dört-lük, yüz-lükg Renk isimlerine getirilince, o rengin yaygın olarak bulunduğunu bildiren isimler yaparbeyaz-lık, kara-lık, kırmızı-lık, mavi-lik, mor-lukğ Ana-lık, evlat-lık, oğul-luk gibi kelimelerde üveylik anlamı Bağlılık ve özellik anlamı katan adlar yaparakılcı-lık, devrimci-lik, gerici-lik, milliyetçi-lik, solcu-luk, toplumcu-luk, Atatürkçü-lükı Aç-lık tok-luk, az-lık çok-luk, bağ-lık bahçe-lik, var-lık yok-luk, bir-lik beraber-lik, dir-lik düzen-lik, gül-lük gülistan-lık örneklerindeki gibi ikilemeler Getirildiği isme, çokluk veya topluluk anlamı katarağaç-lık, çalı-lık, çam-lık, çayır-lık, kavak-lık, orman-lık, vişne-lik, söğüt-lükanlayış-lı arkadaş, sayı-lı gün, bilgi-li öğretmen, gölge-li yer, renk-li kâğıt, bulut-lu hava, gül-lü bahçeb Bir yere aitlik, bağlılık anlamı katar Asya-lı, bura-lı, Konya-lı, Kayseri-li, lise-li, mahalle-li, üniversite-li, doğu-lu, Selçuk-lu, köy-lüc Yaygın olarak kullanılmayan kök ve gövdelerle kalıplaşmış olarak sıfat görevli kelimelerde bulunuracık-lı, alım-lı, danışık-lı, paha-lı, tutar-lı, giz-li, elveriş-li, sevgi-li, yer-li, top-lu, us-lu, söz-lüç İkileme kurar al-lı yeşil-li, an-lı şan-lı, bel-li baş-lı, sağ-lı sol-lu, der-li top-lu, iç-li dış-lı, iri-li ufak-lı, gece-li gündüz-lüİkilemeler kuran -lı, -li, -lu, -lü ekinin eski biçimi de böyledir. Fakat diğer örneklerdeki ekin eski şekli -lıg, -lig, -lug, -lüg olup başka bir ektir tat-lıg > tat-lı, küç-lüg > güç-lü3. -sız -siz, -suz, -süz Olumsuz anlam taşıyan adlar, sıfatlar, zarflar yaparahlak-sızlık, ar-sız, hır-sız, tel-siz, ök-süz annesiz; bağım-sız ülke, görgü-süz adam; kimse-siz yaşıyor, tutar-sız davranıyorBu ekle ikilemeler de yapılırborç-suz harç-sız, ip-siz sap-sız, iş-siz güç-süz, kayıt-sız şart-sız, ses-siz ses-siz, tat-sız tuz-suz, yer-siz yurt-suz4. -cı, -ci, -cu, -cü; -çı, -çi, -çu, -çüMeslek, alışkanlık, taraftarlık isimleri yapararaba-cı, bilgisayar-cı, cam-cı, iz-ci, koru-cu, göz-cü, balık-çı, kitap-çı, iş-çi, simit-çi, tost-çu, gözlük-çü; şaka-cı, yalan-cı, geri-ci, kin-ci, kader-ci, sol-cu, uyku-cu, barış-çı, fırsat-çı, halk-çı, inat-çı, yaltak-çı, milliyet-çi, Türk-çü5. -cık, -cik, -cuk, -cük; -çık, -çik, -çuk, -çüka Küçültme, azlık, acıma, sevgi, şefkat bildiren adlar yaparada-cık, azı-cık, adam-cık, ağaç-çık, anne-ciğ-im oğlan, kız-an, er-en-cıl, -cil, -cul,-cül; -çıl, -çil, -çul tavşan-cıl, ben-cil, ev-cil, ölüm-cül, balık-çıl, kır-çıl, et-çil, ot-çul-cileyin ben-cileyin, sen-cileyin-ç ana-ç, ata-ç, baba-ç-gil, -gül, -kıl, -kil Ali-gil, dayım-gil, dört-gül, kır-kıl, iç-kil-kan, -ken baş-kan, er-ken-kek er-kek-man, -men ak-man, ata-man, kara-man, konuk-man, yal-man, dik-men, evci-men, gök-men, köle-men, küçük-men > küçü-men, köse-men, öz-men-la kış-la-g > kış-la, yay-la-g > yay-la-lak, -lek av-lak, kış-lak, kuş-lak, ot-lak, su-lak, ev-lek-layın, -leyin akşam-leyin, gece-leyin, sabah-leyin-msı, -msi, -msu acı-msı, ağac-ı-msı, kırmızı-msı, sarı-msı, tatlı-msı, tepe-msi, ekşi-msi, yeşil-i-msi, mor-u-msu-mtırak ekşi-mtırak, acı-mtırak, sarı-mtırak, mavi-mtırak, yeşil-imtırak-rak, -rek acı-rak, kısa-rak, tatlı-rak, iri-rek-sak, -sek bağır-sak, kur-sak, dir-sek, tüm-sek-sı, -si, -su, -sü kadın-sı, erkek-si, çocuk-su-şın, -şin ak-şın, kara-şın, sarı-şın, gök-şin-z altı-z, beş-i-z, iki-z, üç-ü-zB. İSİMDEN FİİL YAPMA EKLERİİsim kök ve gövdelerinden fiiller yapmak için kullanılan bu eklerin ayrı ayrı işlevleri yoktur. Hepsinin ortak işlevi, isimleri fiilleştirmek olduğu için türetilen fiilin anlamını ekler değil kök veya gövde konumunda olan isimler belirler. Bunlardan işlek olanlar örnekleriyle aşağıda sıralanmıştırİsim soylu kelimelerden fiil gövdesi kurarak-la-, av-la-, bağ-la-, baş-la-, nokta-la-, suç-la-, ucuz-la-, yaz-la-, yok-la-, yol-la-, ateş-le-, belge-le-, dem-le-, demir-le-, diş-le-, giz-le-, kilit-le-, mim-le, ter-le-, ütü-le-; çat-la-, çın-la-, gür-le-, hav-la-, üf-le-Bu ekle yapılan fiillerden bazıları bugün bu şekliyle kullanılmazlar. -n-, -ş-, -t- fiilden fiil yapma ekleriyle genişletilmiş olarak yeni bir ek görüntüsüyle ortaya çıkarlarcan-lan-, dik-len-, yaş-lan-, bol-laş-, dinç-leş-, iyi-leş-, makine-leş-, Türkçe-leş-Bazı dilciler bu özellik sebebiyle eki, -lan-, -len-; -laş-, -leş-; -lat-, -let- biçiminde de kökleri ve gövdelerinden genellikle dönüşlü çatıda fiiller kurar az-al-, boş-al-, bun-al-, dar-al-, kör-el-, yön-el-3. -l- İşlevi, -al- / -el- ekiyle aynıdırdoğru-l-, duru-l-, ince-l-, kısa-l-, sivri-l-İsim soylu kelimelerden fiil gövdeleri kurarbenz-e- ağ-ar-, baş-ar-, mor-ar-, on-ar-, ev-er-, göğ-er-çatır-da-, fısıl-da-, horul-da-, ışıl-da-, kütür-de-k-aç-ı-k->ac-ı-k-, bir-i-k-, geç-i-k->gec-i-k-, göz-ü-k- -kır-, -kir-, -kur-, -kür-fış-kır-, hıç-kır-, kış-kır-t-, püs-kür-, tü-kür-msa-, -mse-az-ı-msa-, ben-i-mse-, kötü-mse-, küçükümse> küçü-mse- deli-r-sa-, -se-buğa-sa-, aygır-sa-, su-sa-, umur-sa-, mühim-se-, garip-se-, önem-se- C. FİİLDEN FİİL YAPMA EKLERİFiil kök ve gövdelerinden, yeni fiiller türetmek için kullanılan, sayıca az fakat işlek edilgenlik ve bilinmezlik ifade eden fiiller yaparboğ-u-l-, büz-ü-l-, üz-ü-l-, yor-u-l-; an-ı-l-, bas-ı-l-, duy-u-l-, gönder-i-l-, kaz-ı-l-, kıy-ı-l-, öv-ü-l-, sar-ı-l-, sök-ü-l-, ver-i-l-, yaz-ı-l-, yüz-ü-l-Sonu ünlüyle ve l ünsüzüyle biten fiiller -l- ekini almazlar. Getirildiği bütün fiil kök ve gövdelerine olumsuzluk anlamı katar. Bu ekin, çekim eki değil yapım eki olduğu unutulmamalıdırduy-ma-, kaç-ma-, sor-ma-, uyu-ma-, yat-ma-, bil-me-, çek-me-, gör-me-Dönüşlülük ifade eden fiiller yaparbak-ı-n-, çek-i-n-, giy-i-n-, ifade eden -n- ile edilgenlik, bilinmezlik yapan -n- birbirine karıştırılmamalıdır. Bunlar şekil bakımından aynı fakat işlev bakımından farklıdırDönüşlülük Edilgenlik, bilinmezlikara-n- Çok arandı. ara-n- Her yer arandı.sil-i-n- Silinmiş, kurulanmış. sil-i-n- Tahta silindi.yıka-n- Ali yıkandı. yıka-n- Araba yıkandı.Fiillere yaptırma ve oldurma anlamı katan, geçişsiz fiilleri geçişli yapan eklerden biridir. Sonu ünlüyle biten fiillere gelmez. Sonu ç, ğ, p, ş, t, y ünsüzleriyle biten tek heceli fiillere daha çok geliraş-ı-r-, bit-i-r-, geç-i-r-, piş-i-r-, doğ-u-r-, duy-u-r-Ettirgen çatı kuran çok işlek bir ektiracı-t-, az-ı-t-, benze-t-, boya-t-, düzel-t-, kapa-t-, kuru-t-, oku-t-, öde-t-, sür-t-, uza-t-, ürk-ü-t-, yüksel-t-6. -ş- Fiil tabanlarından işteş ve dönüşlü çatıda fiiller yaparat-ı-ş-,bak-ı-ş-, dön-ü-ş-, döv-ü-ş-, gör-ü-ş-, gül-ü-ş-, kalk-ı-ş-, kok-u-ş-, sev-i-ş-, sık-ı-ş-7. -dır-, -dir-, -dur-, -dür-; -tır-, -tir-, -tur-, -tür- Çok işlek eklerden biridir. Ettirgen çatılı fiiller yapar. Ünlüyle biten tek heceli fiillerle ünsüzle biten bütün fiillere getirilebilirkay-dır-,yaz-dır-, yıl-dır-, bil-dir-, de-dir-, giy-dir-, sez-dir-, sin-dir-, ver-dir-, ye-dir-, don-dur-, gül-dür-, yüz-dür-; aç-tır-, as-tır-, bık-tır-, tart-tır-, çek-tir-, koş-tur-, öp-tür-Yukarıdakilere göre az işlek olan, fiilden fiil yapma eklerinin diğerleri ise örnekleriyle birlikte şunlardır -a-, -e- bul-a-, dol-a-, tık-a-ala-, -ele- dur-ala-, kak-ala-, kov-ala-, şaş-ala-, ov-ala-, eş-ele-, gez-ele-, it-ele-, silk-ele-, tep-ele-ar-, -er- kop-ar-, çık-ar-ı-, -ü- kaz-ı-, sür-ü-k- dol-u-k-, kan-ı-k-; bur-k-, kal-k-, sil-k-Ç. FİİLDEN İSİM YAPMA EKLERİFiil kök ve gövdelerinden isimler yapmakta kullanılan eklerdir. Bu eklerin sayıca çok ve işlek olması, Türkçenin fiilden isim yapmaya elve-rişli bir dil olduğunun da göstergesidir. 1. -gan, -gen; -kan, -kenAlışkanlık, özellik, aşırılık anlamı katar atıl-gan, alış-kan, kay-gan, sıkıl-gan, sürün-gen; çalış-kan, somurt-kan, yalıt-kan, değiş-ken, üret-ken 2. -gı, -gi, -gu, -gü; -kı, -ki, -ku, -küFiilin gösterdiği hareketle ilgili türlü nesneleri, kavramları karşılar. Alet isimleri de yapar al-gı, çal-gı, sar-gı, say-gı, bil-gi, der-gi, ez-gi, ser-gi, ver-gi, kur-gu, sor-gu, vur-gu, gör-gü, ör-gü, sür-gü; at-kı, bas-kı, biç-ki, bit-ki, seç-ki, iliş-ki, kes-ki, tut-ku, düş-kü3. -gın, -gin, -gun, -gün; -kın, -kin, -kun, -künAşırılık anlamı taşıyan ve genellikle sıfat gibi kullanılan isimler türetiraz-gın, dal-gın, bez-gin, bil-gin, boz-gun, ol-gun, yor-gun, üz-gün; yat-kın, bit-kin, et-kin, geç-kin, piş-kin, seç-kin, tut-kun, küs-kün4. -ı, -i, -u, -ü Olan, yapan veya yapılanı karşılayan isimler türeten işlek bir ektiran-ı, başar-ı, bat-ı, çarp-ı, kaz-ı, say-ı, sık-ı, yaz-ı, beğen-i, bildir-i, diz-i, gez-i, ver-i, doğ-u, dol-u, kork-u, pus-u, sor-u, sun-u, öl-ü, ört-ü5. -ıcı, -ici, -ucu, -ücü Meslek ya da özellik bildiren isimler yaparak-ıcı, al-ıcı, bak-ıcı, kurtar-ıcı, yaz-ıcı, çek-ici, gez-ici, tüket-ici, üret-ici, ver-ici, boğ-ucu, oku-y-ucu, soğut-ucu, tut-ucu, güldür-ücü, sür-ücüSayılı birkaç fiil dışında bütün fiil köklerine ve gövdelerine gelebilen işlek eklerden biridir. Kalıcı isimler de yapar al-ış, anla-y-ış, bak-ış, davran-ış, sat-ış, yağ-ış, yaratıl-ış, gir-iş, söyle-y-iş, ver-iş, doğ-uş, sun-uş, kök ve gövdelerinden genellikle sıfat görevinde kullanılan kelimeler türeten işlek eklerden biridiraç-ı-k, birleş-i-k, boz-u-k, del-i-k, dile-k, don-u-k, ez-i-k, göç-ü-k, iste-k, kes-i-k, kır-ı-k, sök-ü-k, tara-k, uyuş-u-k, yan-ı-k, yerleş-i-kKalıcı isimler yapan işlek eklerdendiral-ı-m, bak-ı-m, bas-ı-m, bil-i-m, çek-i-m, çiz-i-m, doğ-u-m, eğit-i-m, ek-i-m, geç-i-m, giy-i-m, iç-i-m, öl-ü-m, sat-ı-m, seç-i-m, sun-u-m, tak-ı-m, tanı-m, tad-ı-m, tüket-i-m, uçur-u-m, üret-i-m, ver-i-m, yud-u-m9. -ma, -meBütün fiil kök ve gövdelerine getirilebilir. Asıl görevi, iş isimleri yapmaktır oku-ma, sula-ma, soruştur-ma, bekle-me, gez-me, görüş-meAs-ma, ayaklan-ma, bas-ma, danış-ma, doku-ma, dol-ma, dondur-ma, kavur-ma, tamla-ma, tonla-ma, yaz-ma, yokla-ma, besle-me, böl-me, bütünle-me, dik-me, iç-me, sür-me örneklerindeki gibi kalıcı isimler de yapar. Türkçedeki bütün fiil kökleri ve gövdelerine gelir. Asıl görevi, fiil isimleri yapmaktır aç-mak, ağla-mak, kaz-mak, ofla-mak, utan-mak, yalvar-mak, bil-mek, derle-mekKalıcı isimler çak-mak, kay-mak, tok-mak, ek-mek, il-mek, ye-mek alın-tı, bunal-tı, çarpın-tı, kabar-tı, karar-tı, kaşın-tı, kızar-tı, sığın-tı, sıkın-tı, uzan-tı, belir-ti, öden-ti, tiksin-ti, ürper-ti, doğrul-tu, görün-tü vb. Fiile gelen örneklerde bu eki -ntı, -nti, -ntu, -ntü olarak da dışında sınırlı sayıda örnekte rastlanan ve diğerlerine göre daha az işlek olan fiilden isim yapma ekleri aşağıda alfabetik düzende sıralanmıştırBunların dışında sınırlı sayıda örnekte rastlanan ve diğerlerine göre daha az işlek olan fiilden isim yapma ekleri aşağıda alfabetik düzende sıralanmıştırdoğ-a, sap-a, oy-a, yar-a, diz-e, geç-e, gel-e, ol-ağan, yat-ağan, bat-ak, bıç-ak, dur-ak, kaç-ak, kay-ak, kon-ak, sap-ak, tut-ak, yat-ak, dön-ek, sür-ek, yat-alak, kaç-amak, tut-anak, gel-enek, gör-enek, kes-enek, dinlen-ce, düşün-ce, eğlen-ce, güven-ce, iğren-ç, inan-ç, kılın-ç, kıskan-ç, korkun-ç, sevin-ç, sadece -n-’li çatılara gelen bu ek, bugün bağla-ç, imle-ç, tümle-ç örneklerindeki gibi ünlüyle biten fiillere de sark-aç, say-aç, büyüt-eç, gül-eç, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tüimambayıl-dı, hünkarbeğen-di, şıpsev-di, gecekon-du, ayakbas-tı, külbas-tı, piş-tidal-ga, yon-ga, bil-ge, böl-ge, diz-ge, göster-ge, sömür-ge, süpür-ge, utan-gaç, il-geç, süz-geç, üşen-geç, yüz-geç; dal-gıç, bil-giç, bul-ma-ca, koş-ma-ca, bil-me-ce, çek-me-ce, düz-me-ce, kes-me-ce, bula-maç, çığırt-maç, kar-maç, kurut-maç, sık-maç, yak-maç, yanılt-maç, yırt-maç, böl-meç, danış-man, okut-man, say-man, yaz-man, öğret-men, seç-men, il-mik, kus-muk, bas-ı-n, diz-i-n, gel-i-n, say-ı-n, tüt-ü-n, yay-ı-n, bin-i-t, dik-i-t, geç-i-t, kes-i-t, öğ-ü-t, um-u-t, kon-u-t, taşı-t, yak-ı-t, yap-ı-t, tutam, çatal, uçarı, göçeri, dolanbaç>dolambaç, saklanbaç> saklambaç, sürünceme, ışıl, yağmur, kaypak, tutsak, yayvan kelimelerinde koyu yazılan ekler ise neredeyse bu örneklerle fiillerden yapılan geçici sıfatlardır. Fiil köklerine ve gövdelerine getirilen eklerle yapılır. Şekil bakımından fiilin özel biçimleri, işlev yönüyle de isim karakterindeki kelimelerdir. Fiillerin geçici hareket isimlerini oluştururlar. Sıfat-fiiller, bir ismin sıfatı olabilirler; çokluk, iyelik ve hâl eklerini alarak edatlara da bağlanabilirler. Sıfat-fiiller; yerine göre yüklem olur, kalıcı isim olur, sıfat gibi kullanılır, isim gibi çekimlenirler. Bir fiil şekli olan sıfat-fiiller, zaman ve hareket de bildirirler. Sıfat-fiil ekleri, fiillerden çoğunlukla sıfat görevinde kullanılan geçici isimler yapar. Zaman kavramı da içerdiği ve bazı örneklerde kalıcı isimler de yaptığı için bu eklerin fiilden isim yapma ekleri arasında gösterilmesi yanlıştır. Sıfat-fiil yapan ekler şunlardırolma-y-acak dua, öden-ecek borç, veril-ecek söz.Kalıcı isimler yakacak, çekecek, içecek, gelecek, yiyecek-an, -enÇok işlek olarak geçici isimler yapar ağla-y-an göz, çalış-an usta, düşün-en adam, geç-en yıl, ver-en el. Kalıcı isimler bakan, çağlayan, kapan, kıran, tamlanan, tamlayan, yaratan > yaradan, bölen, -erbak-ar kör, koş-ar adım, tut-ar el, dön-er sermaye. Kalıcı isimler tutar, yazar, çizer, döner, geçer, gider, göçer, keser, yeter. İşlek değildir. Dua ve beddualarda rastlanır adı bat-ası düşman, canı çık-ası sarhoş, eli kırıl-ası hırsız, kör ol-ası şeytan, sağ ol-ası, yan-ası, yıkıl-ası, -dik, -duk, -dük; -tık, -tik, -tuk, -tükduyulma-dık söz, tanı-dık adam, görülme-dik kalabalık.Bu ekin iyelik ekleriyle kullanımı daha yaygındır bildiğim, sevdiğim, okuduğumuz, gördüğünüz, yaptığı, seçtiğiniz, döktüğünüz vb. Kalıcı isimler bildik, -mezçık-maz sokak, utan-maz adam, tüken-mez kalem. Kalıcı isimler çıkmaz, Korkmaz, Solmaz, Yılmaz, Dönmez, Sönmez cam, veril-miş ödev, oku-muş adam, sön-müş ocak.Kalıcı isimler ermiş, geçmiş, yemiş, kişi, gör-ü-r göz Kalıcı isimler düşünür, gelir, gider, okur, fiil kökleri ve gövdelerinden yapılan geçici zarflardır. Cümlede eylemin yapılış zamanını ve tarzını belirten zarf görevinde bulunurlar. Eylemin yapılış tarzını bildiren bazı zarf-fiil eklerinde tarz görevi zayıflayıp bağ görevi öne çıktığı için zarf-fiil yerine bağ-fiil terimi de fiile yerine göre zaman, tarz ve bağ anlamı veya görevi katan zarf-fiil ekleri şunlardır-a, -ebat-a çık-a, koş-a koş-a, sor-a sor-a, gül-e gül-e, gül-e oyna-y-a gibi tekrar gruplarında tarz görevini yerine getirirken kurallı birleşik fillerde bağ görevindedir oku-y-a-bil-, düş-e-yaz-, düşün-e-bil-, gid-e-dur-alı, -eliZaman bakımından işin başlangıç sınırını veya işin sürekliliğini bildirir Okula başla-y-alı üç yıl oldu. Oldu ol-alı, tanıştık tanış-alı, bildim bil-eli, geldim gel-eli, gittin gid-eli, görme-y-eli büyümüş.Bu ek, son zamanlarda zayıflayarak gel-eliden beri, sat-alıdan beri örneklerinde olduğu gibi beri edatıyla genişleme -erekEylemin yapılış tarzını bildirir anlat-arak öğrendi, çalış-arak kazan, kay-arak düştü, gül-erek cevap verdi, inle-y-erek öldü.Yaygın olmamakla birlikte son zamanlarda bazı ağızlarda -dan, -den; -tan, -ten ekini aldığı da görülür bas-arak-tan, tut-arak-tan, diz-erek-ten gibi. Bu söyleyiş biçimleri, yazı dilinde -dikçe, -dukça, -dükçe; -tıkça, -tikçe, -tukça, -tükçeal-dıkça aldı, bil-dikçe sevindi, oku-dukça okudu, gör-dükçe, yap-tıkça, iç-tikçe, tut-tukça, sürt-tükçeTekrar gruplarında tarz, birleşik fiillerde bağ görevindedirağla-y-ı ağla-y-ı, oyna-y-ı oyna-y-ı, diz-i diz-i, solu-y-u solu-y-u, sür-ü sür-ü; al-ı- ver-, gel-i ver-, sor-u- ver-, gül-ü- ver-ınca, -ince, -unca, -ünceZaman gösteririnan-ınca yapar, gel-ince sorar, sor-unca öğrendi, gör-ünce sevindi-ıp, -ip, -up, -üpBu ekin bağ görevi daha kuvvetlidiral-ıp götürdü, çal-ıp oynadı, sevin-ip gitti, oku-y-up adam oldu, sor-up öğrendi, gül-üp geçti.-keni- fiiline getirilen zarf-fiil ekidir. Kullanımda i- fiilinin i’si düşer ve ek, ünlü uyumlarına uymazsatar i-ken > satar-ken düşünmez; dinlenmiş-ken, gülecek-ken, yazacak-ken-madan, -medenOlumsuzluk ifade eden tek zarf-fiil ekidir. Olumsuzluk anlamıyla birlikte çıkma kavramı da katarbil-meden almış, çalış-madan olmaz, gör-meden karar veremem.

ık ik eki almış kelimeler